Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) BKI Başkanlığı Saha Koordinatörü Muhyettin Sirer ile pasif ev kavramını, yalıtım kalınlığını ve GAP’ta yapılan projeleri konuştuk.
Her bina türüne adapte edilebilen ve enerji verimliliğini temel alan bir yapı standardı olarak tanımlanan ‘pasif ev’ Türkiye için yeni bir kavram. 1991 yılında geliştirilen pasif ev yapı standardı, tasarım aşamasından itibaren binalarda enerji verimliliğini göz önünde bulunduran uluslararası enerji-etkin tasarım standartlarının en önde geleni. Enerji Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu konuyla ilgili çeşitli projeler geliştiriyor. Henüz yeterli düzeyde olmasa da son yıllarda kamu sektörü ve özel sektörde ilginin arttığı görülüyor.
Pasif ev ve yalıtım kalınlığı konusunda da önemli bilgiler anlatan Sirer, İzocam’ın yalıtım ürünlerinin sağladığı, Gaziantep Sanayi Odası tarafından tahsis edilen ve GAP BKI ile Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi binası ile ilgili detaylı bilgi paylaştı.
Pasif evlerin normal binalardan farkı nedir?
Pasif yapılar vasıtasıyla, Türkiye’deki standart binalara oranla, ısıtma ve soğutmada yüzde 90’lara varan oranda tasarruf sağlanabiliyor. Bugün ülkemizdeki konutlarda ısınmak için bizden çok daha soğuk bir iklime sahip olan Almanya’ya göre 10 kat fazla enerji harcıyor ve yalıtımsız binalar, sadece ısınmak için pasif evlere göre 20 kat daha fazla enerji tüketiyor.
Pasif ev yaklaşımı, diğer yandan, yalnızca ısı tasarrufuyla sınırlı kalmıyor; ekoloji, iç hava kalitesi, akustik ve görsel konfor, yangın güvenliği vb. faktörleri de göz önüne alarak bütüncül bir yaklaşım sergiliyor.
Pasif ev düzeyine ulaşabilmekte yalıtım kalınlığının önemi nedir?
İç ortamı dış ortamdan mümkün oldukça iyi yalıtmak için yalıtım kalınlığı yükseltilmelidir. Bölgemizdeki geleneksel mimaride lahit taşı ile yapılan evlerde de kalın duvarlar yapılmıştır. Yeterince kalın bir yalıtım yapıldığında ısı konforunun pasif bir şekilde sağlanacağı aşikârdır
Türkiye’de yalıtım kalınlığı standartları, Avrupa’ya kıyasla ne durumda?
TS 825 ısı yalıtım standartları yönetmeliğinin uygulanmaya başlanması bu konuda önemli bir atılım ancak hala mevcut bina stoğumuzun dörtte üçünün TS 825’e uygun olmadığı veya yalıtımsız olduğu biliniyor. İnşa edilen yeni binaların çoğunda TS 825’te belirtilen asgari kalınlıklara uyuluyor, ancak söz konusu yalıtım kalınlıkları yine de Avrupa standartlarıyla kıyaslandığında yetersiz kalıyor. TS 825 yönetmeliğinde tarif edilen kalınlıkların revize edilmesi uygulamadaki verimi daha da arttıracaktır.
Multi konfor binalara ulaşabilmek için doğru yalıtım kalınlıkları ne olmalı?
TS 825’e göre ülkemiz dört farklı iklim bölgesine ayrılmış ve yalıtım kalınlıkları dış duvarlarda en az 6-12 santimetre, çatılarda ise en az 10-18 santimetre olarak belirtilmiştir. Ancak iklim kuşakları arasındaki farklar da dikkate alındığında, pasif ev standartlarına ulaşmak üzere, TS 825’te belirtilen değerlerin iki katı veya üstü bir yalıtım kalınlığı tercih edilmelidir.
Bu yalıtım kalınlıklarını sağlayabilmek için ne tür yaptırımlar, destekler, mevzuatlar gerekli?
TS 825’in revize edilmesi bu yönde ilerici bir adım olacaktır. Ancak mevzuatın uygulanması çok sıkı takip edilmelidir. Burada yapı denetim firmalarına büyük görev düşmektedir. Ayrıca, sertifikalı ustaların sayılarının artması ve daha çok tercih edilmeleri önemli olan başka bir husustur. Konutlarda yalıtım yapılmasına hibe desteği verilmesi gibi destek mekanizmaları devreye alınmalıdır. Ayrıca toplu konut projelerinde çeşitli bölgelere göre pilot uygulamalar yapılmalı ve en uygun kalınlıklar belirlenmelidir.
GAP Bölgesi’ndeki enerji verimliliğini değerlendirebilir misiniz?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)’ta bulunan illerde tarıma dayalı gıda, tekstil ve plastik sektörü, başat sektörler arasında yer alıyor. Özellikle tarımsal alanların sulamaya açılması sonucu üretimde önemli artışlar oldu, tarımsal girdileri hammadde olarak kullanan tekstil ve gıda sektörü hızla gelişme sürecine girdi.
Sadece Gaziantep’te kurulu büyük sanayi işletmelerinin sayısı Türkiye genelinin yüzde 4’ünü, küçük işletmelerin sayısı ise yüzde 6’sını oluşturuyor ve Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri’nde Türkiye’de harcanan elektrik enerjisinin yaklaşık yüzde üçü tüketiliyor. Türkiye genelinde birincil enerji kaynaklarının yüzde 24’ü, elektrik enerjisinin ise yüzde 47’si sanayi sektöründe kullanılıyor ve en az yüzde 22- 24 oranında bir tasarruf potansiyeli olduğu öngörülüyor.
GAP Bölgesi’nde yer alan sanayi tesislerinde de aynı oranlarda enerji tasarrufu potansiyeli bulunuyor. Proje kapsamında yürütülen analiz çalışmalarında; çok sınırlı sayıda işletmede enerji verimliliğini iyileştirmeye yönelik tedbirler uygulandığı, yüksek verimli motor kullanımı, basınçlı hava sistemlerindeki kaçakların önlenmesi, yanma havasının ısıtılması, kirletilmiş akışkandan ısı geri kazanımı, sıcak ve soğuk yüzeylerin yalıtımı, boşta çalışma süresinin azaltılması, elektrik güç faktörünün düzeltilmesi, enerji etkin aydınlatma ünitelerinin ve otomasyon sistemlerinin devreye alınması gibi pek çok tedbir ile enerji verimliliği sağlamak mümkün.
GAP Bölgesi’nde enerji verimliliği kapsamında yürütülen çalışmalardan bahsedebilir misiniz? Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğin Artırılması Projesi neleri kapsamaktadır?
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğinin Artırılması Projesi (YEEV), T.C. Kalkınma Bakanlığı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliği ile yürütülüyor. Projenin sanayi sektörlerinde enerji verimliliğinin arttırılması bileşeni kapsamında, enerji verimliliği danışmanlığı (EVD) şirketlerinin kurulmasını teşvik etmek üzere, Gaziantep’te Gaziantep Sanayi Odası ve Gaziantep Üniversitesi işbirliği ile GAP Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi kuruldu. Merkezin, yalnızca 3500 işletmenin bulunduğu Gaziantep’e değil, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tamamına hizmet vermesi hedefleniyor.
Diğer yandan, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından, sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde enerji verimliliğinin iyileştirilmesine yönelik olarak, İpekyolu, Karacadağ ve Dicle Kalkınma Ajansları ile birlikte ortak bir mali destek programı geliştirildi. Ülkemizde endüstriyel enerji tasarrufu alanında kurumlar arası işbirliği ile uygulanacak bu ilk destek programının Kalkınma Bakanlığı tarafından onaylanması ve duyurulması bekleniyor.
Kamu binalarında enerji verimliliği tedbirlerinin alınmasına yönelik pilot çalışmalar kapsamında, Şanlıurfa Bölge İdare Mahkemesi binasında ısı ve ses yalıtımı uygulaması yapıldı. GAP Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi binasında ise mekanik sistemler ve aydınlatma ünitelerinin de dâhil olduğu daha geniş kapsamlı bir uygulama gerçekleştirildi. Alman Pasif Ev Enstitüsü (Passivhaous Institute) kriterlerine göre yürütülen çalışmanın hedefi, ülkemizde tadilat görerek enerji tüketimi düşürülmüş binalar arasında uluslararası sertifikaya sahip ilk binayı hayata geçirmekti. Yakın dönemde hizmet vermeye başlayacak binada sertifikasyon çalışmaları sürdürülüyor.
YEEV Projesi’nin yenilenebilir enerji bölümünde, GAP Bölgesi’nin zengin zirai ve hayvansal atıklarının biyokütle olarak kullanılması, enerji elde edilmesi kapsamında, bölge potansiyelinin haritalandırılması ve pilot tesisler için fizibilite analizleri içeren çalışmalar önemli bir bölüm oluşturuldu. Diğer yandan, biri Kilis, biri Mardin ve diğer ikisi Şanlıurfa’da olmak üzere, toplam dört sahada mikro ölçekte güneş enerjili sulama sistemi kuruldu.
Eko-turizm kavramının öne çıkarılması hedefi doğrultusunda, Şanlıurfa, Gaziantep, Diyarbakır ve Mardin’de 4 ve 5 yıldızlı konaklama tesisleri ziyaret edilerek, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kullanım potansiyelleri tespit edildi. Elde edilen bulgular ve etkin yönetim desteğine dayalı olarak, üç turistik tesiste detaylı analiz çalışmaları yürütüldü. Teknoekonomik değerlendirme raporları hazırlandı. Mardin, Şanlıurfa ve Gaziantep’te karbon ayak izi, iklim değişikliği ve binalarda enerji tasarrufu konularında eğitimler düzenlendi. Bu eğitimler, ısı yalıtımı, güneş enerjisinden elektrik üretimi ve yeşil bina tasarımı konularında düzenlenen bilinçlendirme ve kapasite geliştirme faaliyetleri ile devam ediyor.
2015-2016 eğitim-öğretim yılının ikinci yarıyılında, bina, sanayi, tarım, ulaşım gibi sektörlerde enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji alanlarında kolay ve pratik çözümler geliştirmek üzere, lise ve meslek yüksekokulları arasında kolay çözüm ile yenilikçilik yarışması düzenlenecek. Öğrencileri, hane halkını yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği konularına yönlendirmek, farkındalık düzeyini artırmaya yönelik infografik filmler ve eğitimler gelecek dönemin çalışma alanları arasında olacak. GAPGreen dergisi, bu kapsamda yürütülen faaliyetlerden biri.
Kalkınma Bakanlığı, ayrıca, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği konusunda çalışmak üzere Harran Üniversitesi bünyesinde kurulan GAP Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Uygulamalı Araştırma Merkezi (GAP-YENEV) projesinin ana finansmanını sağlıyor. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı da merkezin iş programını maddi olarak desteklemekte ve uluslararası ağ oluşturma çalışmaları gerçekleştiriyor.
Bu projelerden Türkiye nasıl yararlanacak?
Proje hedeflerinden söz edebilir misiniz? Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Enerji Verimliliğinin Arttırılması (YEEV) Projesi, GAP Bölgesi’nin sürdürülebilir ve sosyal olarak eşitlikçi bir şekilde kalkınmasına, enerji verimliliği uygulamaları ve yenilenebilir enerjinin daha yaygın kullanımı yoluyla katkıda bulunmayı amaçlıyor. YEEV Projesi’nin 2009 yılında başlayan ve birinci faz olarak adlandırılan döneminde oluşturulan eylem planı doğrultusunda, 2012 yılında başlayan ve hala devam eden ikinci fazında yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği alanlarında pilot proje uygulamaları gerçekleştirildi. Pilot proje uygulamalarının temel hedefleri; sanayi sektörünün rekabet gücünün geliştirilmesi, kamu sektöründe enerjietkin binalar ile örnek oluşturulması, tarımsal sulamada güneş enerjisi kullanımının yaygınlaştırılması, tarımsal ve hayvansal atıklardan enerji üretilmesi, bilinç ve eğitim seviyesinin artırılması ve işgücüne katılacak gençlerin eğitilmesi olarak sıralanabilir.
GAP Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi’nde yürütülen çalışmalar nelerdir?
Sanayi tesislerinde ve kamu binalarında enerji etütlerinin yapılması ile enerji verimliliğini iyileştirme planlarının hazırlanması ve yürütülmesi süreçlerinde danışmanlık hizmetleri sunan enerji verimliliği danışmanlık (EVD) şirketleri enerji verimliliği uygulamalarında önemli bir rol oynuyor. Ancak mevcut durumda GAP Bölgesi’nde kurulu bir EVD şirketi bulunmuyor. Dolayısıyla, bölge sathında enerji verimliliğinin sürdürülebilir bir şekilde artırılması ve yaygınlaştırılması noktasında EVD şirketleri kurulması faydalı olacak. EVD şirketlerinin yetkilendirilebilmesi için yüksek maliyetli test ve ölçüm cihazlarına sahip olmaları gerektiğinden, bölgede çok fazla EVD kurulamadı. Dolayısıyla, bu gelişmelerin kamu desteği ve kolaylaştırıcılığı olmadan sağlanması orta vadede pek mümkün görünmüyor.
Bu sorundan hareketle, GAP Bölgesi’nde EVD şirketlerinin kurulumunu kolaylaştırmak ve sektörde teknik iş gücü kapasitesinin arttırılmasına katkıda bulunmak amacıyla bir EVD Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi’nin kurulması öngörüldü. Merkez bünyesinde, sanayide ve binalarda enerji verimliliği uygulamalarının doğru ve çağdaş teknik ve yaklaşımlarla yapılması için gerekli olan kalibre edilmiş test ve ölçüm cihazlarının yer aldığı bir laboratuvarın da kurulması planlandı.
Bu doğrultuda, EVD Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi’nin işletme modeli ile merkezin hukuki statüsünün belirlenmesine yönelik olarak Mayıs 2012 dönemi itibarı ile başlatılan çalışmalar sonrasında, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Gaziantep Sanayi Odası ve Gaziantep Üniversitesi arasında, 14 Mayıs 2013 tarihinde bir işbirliği protokolü imzalandı. Proje kapsamında toplam 12 mühendis sanayi-etüt proje eğitimi almış ve enerji etüdü çalışmalarında kullanılacak tüm test ve ölçüm cihazları temin edildi.
Diğer yandan, Gaziantep Sanayi Odası tarafından tahsis edilen ve Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü yanında yer alan binanın tadilatı için, Alman Pasif Ev Enstitüsü (Passivhaus Institut) kriterlerine göre mimari, mekanik ve elektriksel tasarım çalışmaları yürütüldü. Söz konusu bina, işlevine uygun biçimde enerji-etkinliği yüksek ve ülkemizde EnerPHit sertifikası almaya aday ilk bina olarak tadil edildi. GAP Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi binası, 22 Nisan 2015 tarihinde düzenlenen bir törenle, Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Başkanı Helen Clark’ın katılımları ile açıldı.
Kuluçka Merkezi’nin özelliklerinden bahsedebilir misiniz?
Gaziantep’te GAP Enerji Verimliliği Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi olarak faaliyet gösterecek olan binada, işlevine uygun bir işyeri oluşturmak ve örnek teşkil etmek amacıyla, Pasif ev standartlarına göre bir tadilat çalışması gerçekleştirildi. Söz konusu çalışma kapsamında; ısı ve ses yalımı uygulaması yapıldı, üçlü cam ve sertifikalı PVC doğramalar yerleştirildi, hava sızdırmazlığı sağlandı, güneş enerjisi destekli ve hava kaynaklı ısı pompası ile otomasyon sistemi ve LED aydınlatma üniteleri devreye alındı. Renovasyon çalışmasının hedefi, alan ısıtmasında yüzde 87, tüm enerji talebinde ise yüzde 75 enerji tasarrufu sağlanmasıdır. Alman Pasif Ev Enstitüsü (Passivhous Institut) ile birlikte binaya EnerPHit sertifikası almaya yönelik teknik çalışmalara hala devam ediliyor. GAP EVD Danışmanlık ve Kuluçka Merkezi binası, ülkemizde tadilat görmüş bina kategorisinde EnerPHit sertifikası alan ilk bina olacak.